Zekat Şartları

Mükellef ile İlgili Zekat Şartları: Zekat, İslamın beş esası arasında yer alan bir ibadet olmasından dolayı, namaz ve oruçla mükellefiyette söz konusu olan şartlardan olmaktadır. İlke olarak zekatta da şartlar aranır. Fakat zekat, sosyal yardımlaşma ve dayanışma içeriği oluşturan mali bir mükellefiyet olması ve üçüncü şahısların haklarını da ilgilendirmesi nedeninden dolayı diğer ibadetlerde aranan akıl ve buluğ şartının burda aranıp aranmayacağı tartışma konusu olmaktadır. Zekat bir ibadet sayıldığından dolayı eskiden bu yana zengin gayri müslim kişilerin, zekat ile yükümlü olmaları hiç bir zaman gündeme gelmemiştir ve bunun yerine onlardan başka isimler altında farklı vergiler de alınmaktadır. Çocuklar ve akıl hastaları öşür adı verilen toprak ürünlerinde sorumlu olduklarında görüş birliği olmakla beraber, bunların zekata tabi diğer mallarından zekat alınıp alınmayacağı hususunda farklı iki görüş ileri sürmektedir. Ebu Hanîfe akıllı ve baliğ olmayanları, toprak ürünleri ve kamu hukukunun bir parçası olarak alınan zekat türü hariç olmakla birlikte, zekatla mükellef tutmamıştır. Fakihlerin çoğunluğuna göre ise akıl hastalarının ve çocukların malları zekata tabi olmaktadır. Bunların borcunu velileri ve vasileri ödemektedir. Zekat vekâletle yerine getirilebilen mali bir ibadettir. Veliler zekatın verilmesinde çocukların ve akıl hastalarının vekili olmaktadır. Bu vecîbeyi yerine getirmede onun yerini alır, dolayısıyla onlar adına zekat vermektedir. Bu iki farklı görüşten, çoğunluğun görüşü daha güçlü ve tercih edilen olmaktadır. Çünkü zekat netice olarak zenginliğin borcudur, topluma karşı bir yükümlülük mahiyetindedir ve sosyal adaletin gerçekleşmesine hizmet eder.

Mal ile İlgili Zekat Şartları: Kur'an zekata tabi olan mallara genel olarak temas etmiş Hz. Peygamber de söylediği hadislerde hangi malların ne şartlar içerisinde zekata tabi olduğunu belirtmiştir ve zekat memurları için oluşturduğu talimatta bu mallar arasında nasıl ve ne biçimde zekat vereceğini belirtmiştir. Zekatla ilgili olarak daha sonraki dönemde meydana gelen fıkıh da Hz. Peygamber ve sahabeler zamanında bu uygulamanın örnekleri etrafında gelişmişlik göstermiştir. Bunun sonucu olarak, bir malın zekata tabi olmasi durumunda tam mülk olması, artıcı bir özelliğe sahip olması, nisaba ulaşmış olması, tabii ihtiyaçların fazla olmasından dolayı, üstünden bir sene geçmiş olmak gibi şartların arandığı görülmektedir. Fakat bu şartların gerekliliğinin Kur'anda yada Hz. Peygamber tarafından açıkça zikredilmediğini, fakihlerin ilk dönemde zekat tahsil örnek ve usullerinden bu sonucu çıkardıklarını burada belirtmek gerekmektedir. Zekat konusundaki klasik fıkıh doktrini bu metotla ve böyle bir süreçte meydana gelmistir. İslam hukukuyla ilgilenen kişilerin mal kavramıyla ilgili olan görüşleri, İslam toplumunun ekonomik gelişim belirtisiyle adeta paralellik arz etmektedir. Hanefîler'e göre mal, insanın malik olduğu ve kendisinden adete uygun olup da faydalanmasını olduğu her şeydir. Fakihlerin çoğu menfaatleri için "mal" kabul ederken Hanefîler karşı görüşte olmuştur. Fakat zekat hukuku açısından Hanefi mezhebinde olanların görüşleri daha ağırlıklı olarak belirir.